Hendricus de Wilde ook genaamd Hendrijcus, Hendrikus en Hendrikes Dubbe, landman, geboren te Terwolde op 25 augustus 1774 op de Backerscampjens, later den Oord genoemd, gedoopt in de kerk van Terwolde op 28 augustus 1774. Doopgetuige is Fenneken van de Ese. Hendricus is mijn betovergrootvader.

Aantekening in het doopboek van Terwolde 1774

Fenneken van de Ese is een zuster van zijn moeder. Hendricus heeft belijdenis gedaan te Terwolde op 26 maart 1801. Na zijn huwelijk heeft hij op Klein Everwijn gewoond. Het adres anno 2005 is Quabbenburgerweg 31. Hij is daar overleden op 10 augustus 1839 op 64-jarige leeftijd. Het overlijden is aangegeven door: Hendrik Leunk, timmerman en nabuur, oud 44 jaar en Willem Ribberink, veldwachter en bekende van de overledene, oud 29 jaar. Hendricus is een zoon van Jacob Arents de Wilde, timmerman en Swaantjen Berends van de Ese. Jacob Arents de Wilde wordt ook Jacob Dubbe genoemd.

Hendricus is getrouwd te Nijbroek op 18 oktober 1813, op 39-jarige leeftijd (1) met zijn buurmeisje Jenneken Gerrits (25 jaar oud), geboren op 2 april 1788 in Terwolde, gedoopt op 6 april 1788. Jenneken is geboren op Klein Everwijn en is daar overleden op 26 december 1816, 28 jaar jong. Zij is een dochter van Jan Gerrits en Hermina Willems. Bij haar huwelijk in 1813 heet zij Jenneken Gerrits. Als Hendricus na haar overlijden weer hertrouwt met Hendrika Veldwijk staat er in de huwelijksakte dat hij weduwnaar is van Jenneken Jansen. Omdat ik bij het begin van het genealogisch onderzoek als eerste de huwelijksakte van Hendrika en Hendricus opgezocht heb, waarin staat, dat Hendricus weduwnaar is, heeft het wel enige tijd gekost voordat ik de huwelijksakte van Hendricus en Jenneken had gevonden. Ook was ik in het begin niet op de hoogte van het feit, dat na 1811 patroniem en familienaam nog geruime tijd door elkaar gebruikt worden. Complicerende factor is ook, dat Terwolde van 1810 tot 1818 samen met Welsum deel uitmaakt van de gemeente Nijbroek. Vóór de franse tijd (vóór 1795) valt Terwolde onder het schoutambt Voorst en na 1818 is Terwolde onderdeel van de gemeente Voorst. Ik heb dus in eerste instantie onder de gemeente Terwolde gezocht naar de huwelijksakte van Hendricus en Jenneken en uiteraard niets kunnen vinden. Toen ik dan eindelijk de gewenste huwelijksakte uit het prille begin van de burgelijke stand in Nijbroek gevonden had, was deze bijna onleesbaar. Met goed kijken zijn de namen van Hendricus de Wilde en Jenneken Gerrits in de onderste regels te zien. Verder staan er storende fouten in. Swaantje Berents van de Ese, die al in 1784 is overleden wordt in de akte genoemd als "hier tegenwoordig en haar toestemming gevende". Waarschijnlijk is Willemina de Groot, de stiefmoeder van Hendricus aanwezig en wordt zij aangezien voor Swaantje. Ook staat in de akte, dat Jenneken Gerrits, "oud dertig jaren" is. Er is weliswaar in 1784 nog een Jenneken geboren in hetzelfde gezin, maar ik heb aangenomen dat de in 1788 geboren Jenneken de juiste is.

De bijna onleesbare huwelijksakte van Hendricus de Wilde en Jenneken Gerrits

18 oktober 1813 te Nijbroek

Uit dit huwelijk:

10 Arend de Wilde, landbouwer, geboren te Terwolde op Klein Everwijn op 1 april

1839, gedoopt op 5 mei 1839 in de kerk van Terwolde. Overleden in Terwolde op

Klein Everwijn op 29 december 1926, 87 jaar oud.

Arend is getrouwd te Twello-gem. Voorst op 17 december 1870, op 31-jarige leeftijd met Aaltjen Timmer (25 jaar oud), geboren te Terwolde op 31 december 1844, dochter van Egbert Timmer en Jentjen van Essen. Er zijn 8 kinderen geboren. Aaltjen is overleden te Terwolde op 12 oktober 1916, 71 jaar oud.

Volgens de gegevens van het bevolkingsregister 17 deel 2/87( 1860-1890) woonde het gezin op no. D 8a. D.w.z. in de buurt van D 8. Dit is de boerderij de "Vijf Morgen", adres anno 2005: Trippestraat 22 Terwolde. In 1882, na de dood van zijn moeder, kopen Arend en Aaltjen, het geboortehuis van Arend en gaan op Klein Everwijn wonen.

Zie Hoofdstuk IX.

WETENSWAARDIGHEDEN

Mijn betovergrootvader Hendricus de Wilde wordt geboren in 1774 op de Backerscampjes, in het "Nijgetimmer"( = nieuw getimmerd huis) op de hoek van de huidige Quabbenburgerweg en de Kadijk in Terwolde op de grens met Nijbroek. Later wordt deze boerderij Den Oord genoemd. Zie Hoofdstuk VIII.

Hendricus heeft in een roerige tijd geleefd. In het laatste kwart van de 18^e eeuw zijn er veel overstromingen. Zo is er in Terwolde in 1784 vele malen hoog water. De onderschouten krijgen in 1785 zelfs extra geld uit de polderkas voor het vele werk, dat ze in 1784 tijdens het hoge water hebben verricht.[1] Binnen het gezin van de 8 jarige Hendricus is er veel verdriet. Van november 1782 tot februari 1783 sterven zijn jongere broertjes, Garrit en Jan Haverkamp en zijn zusje Lammerdina. Waarschijnlijk aan de gevolgen van de rode loop. De rode loop is een soort dysentrie, die veel slachtoffers heeft gemaakt onder de bevolking van Oost Gelderland. Als Hendricus 9 jaar is sterft ook zijn moeder, Swaantjen Berends van de Ese. Dit alles zal niet ongemerkt aan Hendricus voorbijgegaan zijn. Ook politiek is het erg onrustig. Er is een chronische werkloosheid. In de grote steden heerst armoede en gebrek en het platteland heeft erg te lijden van bedelaars en vagebonden. In deze jaren worden de tegenstellingen tussen de Patriotten en de Oranjegezinden steeds groter. Sinds circa 1780 verschijnen veel pamfletten en geschriften met maatschappij kritische inhoud. In Deventer verschijnt één van de eerste kranten en wel de "Hollandsche Historische Courant". Deze krant wordt geredigeerd door de doopsgezinde predikant Wybo Fijnje. Ook Joan Derck van der Capellen tot den Pol en zijn neef, Robbert Jasper van der Capellen hebben met hun geschriften veel bijgedragen aan het patriottisch denken van de plattelandsbevolking. (Robbert Jasper is in 1818 in Twello begraven). In 1786 worden Elburg en Hattem gestraft door een legertje Pruisische soldaten voor hun steun aan de patriottische zaak. Willemina van Pruisen, de vrouw van stadhouder WillemV, had immers haar broer te hulp geroepen. Officieel blijft Gelderland Oranje-gezind, maar de invloed van de Patriotten, vooral binnen de steden is groot. Ook is er veel verzet tegen de overheersing van de Gereformeerde kerk, maar ook binnen die zelfde Staatskerk is er veel ruzie. Het lijkt of de Oranje-gezinden na 1786 de macht opnieuw in handen hebben, de patriotten vluchten naar Frankrijk, maar het blijft overal gisten. Totdat de uit Hattem afkomstige generaal Daendels m.b.v. de franse legers onder leiding van generaal Pichegru, erin slaagt om de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden te bezetten. De Franse zegetocht gaat met veel geweld gepaard. Op het platteland, dus ook in Terwolde, heeft de bevolking veel te lijden van de zich terugtrekkende Oostenrijkse en Engelse troepen als ook van de Franse "bevrijders". Stadhouder prins Willem V is samen met zijn gezin naar Engeland gevlucht. In januari 1795 is de Bataafse republiek een feit. Aan welke kant de familie van Hendricus staat, heb ik niet kunnen ontdekken. Feit is wel dat in het voormalige schoutambt Voorst, waar de ambtsjonkers de dienst uitmaken, er zeer snel, al op 15 februari 1795, in de kerk van Twello, een vergadering van de municipaliteit wordt gehouden.

Hendricus heeft in zijn leven onder vijf verschillende staatsvormen geleefd.

- De Republiek der Verenigde Nederlanden, bij zijn geboorte in 1774

- De Bataafse Republiek in 1795

- Het Koninkrijk Holland onder koning Lodewijk Napoleon in 1806

- De inlijving bij Frankrijk in 1810

- Het Koninkrijk Holland onder koning Willem I in 1815

Verslag van de ambtsvergadering van het schoutambt Voorst dd.1-9-1794

De bloedloop, rode loop of dysenterie is een zeer besmettelijke darmaandoening, die regelmatig optreedt. Ook in Gelderland zijn velen slachtoffer geworden van deze ziekte. In het gemeente archief van Voorst, bevindt zich, in het oud archief van het schoutambt Voorst, een verslag van de ambtsvergadering van 1 september 1794, waarin een verordening is opgenomen van de heren F. van Reede en W.A. Schimmelpenninck van der Oije, welke middelen aangewend moeten worden "tot stuijting van de roode loop" . Uit dit stuk blijkt, dat de rode loop ook in 1779 geheerst heeft. Er zijn toen richtlijnen gegeven en deze worden nu uitgebreid.

Hendricus is, op bijna 39- jarige leeftijd getrouwd met zijn buurmeisje Jenneken Gerrits / Jansen. Wat mij intrigeert is het feit dat Hendricus binnen 6 weken na het overlijden van zijn vader, Jacob Arents de Wilde, gaat trouwen. Waarom niet eerder? Hij kende Jenneken Gerrits / Jansen vast al heel lang. Jenneken is in 1788 geboren in het buurhuis, Klein Everwijn en zij wonen dus vanaf haar geboorte naast elkaar. Zou het de slechte tijd geweest zijn of zou Jacob Arents de Wilde geen toestemming tot het huwelijk hebben willen geven? Het blijft gissen. Wel staat vast, dat het huwelijk van Hendricus en Jenneken van korte duur is geweest. Na anderhalf jaar wordt zoon Jacob geboren en weer anderhalf jaar later dochter Hermina. Dit meisje heeft maar 30 dagen geleefd. Twee maanden daarna overlijdt Jenneken ook. Ze is pas 28 jaar. Hendricus heeft de zorg voor zijn ruim anderhalf jaar oude zoon Jacob en daarbij komt, dat, waarschijnlijk in dezelfde periode, zijn schoonvader Jan Gerrits eveneens overlijdt. Ik ben nog steeds op zoek naar de overlijdensakte van Jan Gerrits, maar deze is tot nu toe nog niet gevonden in Terwolde, Nijbroek, Twello en Deventer. Willem Jansen, zijn zwager, heeft in 1815 het ouderlijk huis van Hendricus, den Oord, gekocht. Hendricus doet pogingen om het ouderlijk huis van Jenneken, Klein Everwijn, te kopen. In die tijd zijn er nog geen hypotheken, dus moet Hendricus een geldschieter vinden. Welnu dat lukt. Hij kan o.a. geld lenen van Ernestina Lucretia, baronesse van Reede, douairière van Carel Arend Jan van Boecop. Uit de notariële akte d.d. 19-12-1817 blijkt, dat Hendricus het erf en goed Klein Everwijn koopt. Maar er doen zich problemen voor in de persoon van zijn schoonzuster Grietje Jansen uit Terwolde.

Veel notariële akten zijn te vinden in het Gelders Archief te Arnhem. Om de akten, waarin herhaalde malen sprake is van enkele vonnissen van de rechtbank van eersten aanleg, zitting houdende te Arnhem, goed te kunnen begrijpen, moet ik eerst een studie maken van de taal en betekenis van notariële akten uit het begin van de 19^e eeuw. In het geval van Hendricus is er steeds sprake van het niet verschijnen van Grietje Jansen uit Terwolde. Ondanks een bevel van de deurwaarder, Gradus Smit. Ook nadat Hendricus Klein Everwijn gekocht heeft moet hij drie jaar later nog weer een akte laten maken (akte 205 d.d. 7-8-1820, kantoor van notaris P.P. Everts te Twello), waarin de notaris verklaart, dat Hendricus het "regt van erfvolging" van Klein Everwijn gekocht heeft van Willem Jansen.

In 1818 trouwt Hendricus voor de tweede maal met een veel jongere vrouw, nl. de 22-jarige Hendrika Veltwijk. Maar voordat er getrouwd kan worden moet eerst de nalatenschap van Jenneken Jansen, zijn eerste vrouw, geregeld worden. Daartoe wordt de inventaris van Klein Everwijn getaxeerd. Zie Hoofdstuk IX.

Bij de huwelijksbijlagen treffen we ook een stuk aan m.b.t. het voldoen aan de "verpligting" ten aanzien van de Nationale Militie. Napoleon voert in 1811 de dienstplicht in, de zgn. conscriptie, een soort dienstplicht, waarbij jongemannen ingeloot kunnen worden voor de dienst. Na de aftocht van Napoleon en de oprichting van het Koninkrijk der Nederlanden door Koning Willem I, wordt in 1814 een wet ingevoerd, die de meeste bepalingen van de conscriptie overneemt. Deze wet staat bekend als de wet Nationale Militie. Ik denk niet dat Henricus daadwerkelijk in militaire dienst is geweest, omdat ik hem in deze tijd verscheidene malen aantref in notariële akten van notaris P.P. Everts. Behalve bij de verkoop van den Oord en de aankoop van Klein Everwijn, vinden we de naam van Hendricus in notariële akten bij de aankoop van hout en rijzen. Ook wordt zijn naam genoemd als borg voor bepaalde personen. Maar natuurlijk moet aan de wet t.a.v. de Nationale Militie worden voldaan bij zijn tweede huwelijk in 1818. Bij de huwelijksbijlagen is dan ook een verklaring van de Gouverneur van de Provincie Gelderland, dat hij een "missive" ontvangen heeft van de heer minister van Binnenlandse zaken en kennis geeft aan "de Heeren Schouten van Voorst", dat Hendricus de Wilde voldaan heeft aan zijn "verpligting" m.b.t. de Nationale Militie.

Huwelijksbijlage uit 1818 betreffende de Nationale Militie

Hendricus zal zeker geleerd hebben om te lezen en te schrijven. In de notariële akten uit 1813, 1814, 1815, 1817, 1818 en 1820 wordt nergens vermeld dat hij niet lezen of schrijven kan, zoals dat wel het geval blijkt te zijn met b.v. zijn stiefmoeder Willemina de Wilde-de Groot, zijn zoon Hendrikus en zijn dochter Maria. (Bron: de huwelijksakte van Maria) . Hij zet hij onder al die akten zijn handtekening. Wel is aan het handschrift te zien, dat het niet zijn dagelijks werk is.

Pas vanaf 1850 gaan de kinderen vaker naar school, maar ook dan zijn er nog veel personen, die niet kunnen lezen en schrijven.

Handtekening uit de akte d.d. 25-7-1814

Uit zijn huwelijk met Hendrika Veltwijk worden 8 kinderen geboren. Voor zover ik kan nagaan zijn er geen kinderen jong overleden. Integendeel, enkele van de kinderen zijn ver in de tachtig geworden. Moeder Hendrika is op 85- jarige leeftijd overleden en haar moeder, Grietje Willems Schokkenkamp is zelfs 86 jaar geworden. Waarschijnlijk een grote uitzondering in die tijd. In de jaren 1840 tot 1851 was de levensverwachting voor mannen 36,1 jaar en voor vrouwen 38,5 jaar.

Hendrikus zelf, is op 64- jarige leeftijd overleden. Zijn vrouw Hendrika is dan 42 jaar en het jongste kind pas 4 maanden oud. Zie voor de verdere wetenswaardigheden van het gezin van Hendrika de Wilde-Veltwijk Hoofdstuk IX.

Tekening van Klein Everwijn circa 1900 getekend door H. Dijk

[1] Zie het boek: Geschiedenis van Terwolde en Nijbroek van J. Vredenberg blz. 91.

De bijna onleesbare huwelijksakte van Hendricus de Wilde en Jenneken Gerrits

Aantekening in het doopboek van Terwolde 1796

WETENSWAARDIGHEDEN

Huwelijksbijlage uit 1818 betreffende de Nationale Militie

Handtekening uit de akte d.d. 25-7-1814

Tekening van Klein Everwijn circa 1900 getekend door H. Dijk